Bu yazımızda kamil insanın diğer insanlar için bir ayna olduğundan bahisle biraz derinleşeceğiz.
    Olgunlaşma yolunda ilerlerken okuduğumuz tasavvuf ve insan psikolojisi ile ilgili eserler yukarıdaki tespiti onaylar niteliktedir. Resulullah Efendimiz (s.a.a)de "Mümin müminin aynasıdır "buyurmaktadır. Lise çağlarında okutulan bir psikoloji kitabında "Yansıtma "dediğimiz bir savunma mekanizmasından bahsediliyordu. Şöyle ki:insanoğlu kendi hatasını bir başkasında görme ve hatta bu nedenle onu kınama eğilimindedir. Yine bir mutasavvıfın "İnsan kendisinde olmayan bir hatayı, eksikliği veya kusuru bir başkasında görmez " deyişini hatırlıyorum. Size garip gelebilir. Mesela birisinin cimri veya kıskanç olduğunu düşünüyorsak kendi nefsimizin de bunlara eğilimli olduğu söylenir. 
    İnsan sır içinde sır gibidir. Kendimizi tanımak, anlamak demek diğer insanları ve insanlığı anlamak demektir. Kendi hatalarımızı görmek, kendimizi eleştirebilmek hem tasavvufta hem psikolojide bizim için bir artı değerdir. 
    Bu bağlamda Yusuf (a.s.)'ın:"Ben nefsimi temize çıkarmam çünkü nefs olanca gücüyle kötülüğü emreder. " ifadesini hatırlayalım. Ve yine bir meşhur hadis-i şerifte;"Sizin en büyük düşmanınız iki koltuğunuz arasındaki nefsinizdir. " buyrulmaktadır. 
    Gönül gözümüzü açmak için çaba sarf ederken canımızı acıtan hakikatlerle de karşılaşırız. Çünkü gönül gözü açık olanlar bizim suretimize değil siyretimize bakarlar,aşina olurlar. O zaman bizim kendimizi iyilerden gösterme çabamızın beyhude bir çırpınış olduğunu fark ederiz. Görünenle görünenin arkasındaki çok farklı olabilir. İnsana düşen bu ikiliği ortadan kaldırmak, içimizi dışımızı bir eylemektir.